Nguyễn Văn Trung

Trong bất cứ một cộng đoàn, xă hội nào dù lớn hay nhỏ cũng cần phải có kỷ luật hoặc qui định để bảo đảm lợi ích cho các thành viên hay cho chính cộng đoàn, xă hội đó: Ở đâu mà mỗi người được tự do hành động theo ư ḿnh th́ sẽ nhanh chóng tạo ra mọi sự hỗn độn và mất trật tự lan tràn (N. Machiavel). Riêng trong lănh vực gia đ́nh, kỷ luật là một phương pháp giáo dục hết sức quan trọng trong việc h́nh thành và phát triển nhân cách của con cái, giúp chúng trở thành những người biết tự chủ và có ích cho xă hội. Kỷ luật bao gồm tất cả những vấn đề như hướng dẫn con cái bằng cách nêu gương, khuyên dạy bằng lời nói, bằng sách vở, dạy dỗ và giúp chúng học thông qua những kinh nghiệm vui tươi (Dr. Ross Campbell). Như vậy, giáo dục con cái sống trong kỷ luật là điều hết sức cần thiết và đem lại rất nhiều lợi ích không những cho chúng, cho gia đ́nh mà c̣n cả đến xă hội nữa.

1. Kỷ Luật Được Xây Dựng Ra Sao?

Mỗi cha mẹ đều có quan điểm riêng về cách giáo dục, rèn luyện con trẻ. Một số người cho rằng: Nên nghiêm khắc với con dù bé chưa đầy một tuổi. Họ lập luận khi bé khóc, không nên vội vàng lao tới v́ như thế sẽ làm cho bé sớm biết ṿi vĩnh. Nhiều cha mẹ khác lại cho rằng: Thật ngớ ngẩn khi nghiêm khắc với một đứa trẻ sơ sinh v́ nếu bạn phớt lờ con khi con khóc, bé sẽ sớm cảm thấy cô đơn. Qua những kết quả nghiên cứu trong thực tế cho thấy:

Các quy tắc nên h́nh thành từ sớm

Những quy định, nguyên tắc tạo nên nền nếp, thói quen rất tốt cho con cái, v́ thế cha mẹ cần thiết lập các quy tắc bắt đầu từ khi con có nhận thức để theo đó mà thực hiện. Hăy cho con trẻ hiểu điều ǵ chúng được phép và điều ǵ không được phép làm. Tuy nhiên những quy tắc này phải rơ ràng, dễ hiểu và dễ nhớ với chúng. Như không được phép đi với người lạ, không được tự ư đi đâu, không được nhận tiền và nhận quà của người khác nếu chưa có sự cho phép hay đồng ư của cha mẹ v.v.

Đừng thiết lập quá nhiều quy tắc

Đừng áp đặt quá nhiều luật lệ, qui định cho con v́ thế trước khi đưa ra một quy tắc nào th́ các bạn tự hỏi: Quy tắc nầy có cần thiết không? Có đơn giản và dễ hiểu không? Thường th́ chúng không thể nhớ ngay toàn bộ những quy tắc do bạn đặt ra mà sẽ nhớ dần và nằm ḷng khi trải nghiệm trong thực tế.

Thống nhất trong việc thực hiện các quy tắc

Khi cha mẹ bỏ qua cho con lần này lần khác hoặc con năn nỉ cha mẹ không trừng phạt  th́ chúng nghĩ làm sai phạm điều ǵ đó cũng chẳng có ǵ ghê gớm cả. Như vậy tất cả các nỗ lực xây dựng kỷ cương và nguyên tắc của bạn sẽ bị phá vỡ. Hăy để con bạn tự nhận lănh hậu quả về hành vi của chúng.

2. Kỷ Luật Có Phải Là H́nh Phạt Không?

Có phụ huynh cho rằng cần phải phạt con khi chúng phạm lỗi nhưng cũng có phụ huynh cho biết rất thành công trong việc giáo dục con mà không cần phải phạt chúng v́ tùy thuộc vào chính các bậc cha mẹ đă được dạy dỗ như thế nào cùng phương pháp dạy dỗ của họ. Thật vậy, kỷ luật không phải là một h́nh thức trừng phạt, kỷ luật có thể bao gồm h́nh phạt và nhiều cách khác nữa để uốn nắn hành vi của con trẻ trong một thời gian dài, chứ không phải là một sớm một chiều. Đó là một hệ thống giáo huấn toàn diện dựa trên mối quan hệ tốt đẹp, khen ngợi và hướng dẫn con về cách tự kiểm soát hành vi của ḿnh, biết phân biệt cái ǵ đúng và cái ǵ sai và làm cho những đức tính đó trở thành những giá trị bên trong của chúng.

Với một số bậc phụ huynh cho rằng kỷ luật là trừng phạt cùng thiếu phương pháp sư phạm trong việc dạy dỗ con nên thường có hành vi cấm đoán, kiềm chế chúng bằng các h́nh thức kỷ luật hà khắc. Đặc biệt các h́nh phạt về thể chất như đánh, bạt tai hoặc lăng mạ bằng lời nói dễ làm cho con trẻ mất can đảm và xấu hổ, thậm chí có thói quen sử dụng bạo lực để giải quyết vấn đề. Những h́nh phạt đó có thể đạt kết quả nhanh nhưng về lâu dài có hại hơn có lợi, không phát huy được tính độc lập sáng tạo. Từ đó dẫn chúng đến tâm lư thụ động, chán nản, luôn có xu hướng phá vỡ sự ràng buộc của gia đ́nh và không ít trường hợp đă bị bạn bè xấu lôi kéo vào con đường phạm tội. V́ thế thay v́ trừng phạt, bạn nên dạy con biết hành vi nào được phép, hành vi nào không được phép và lư do tại sao.

3. Kỷ Luật Cần Có Ở Độ Tuổi Nào?

Dù con ở độ tuổi nào, các bậc phụ huynh cũng cần phải có kỷ luật nhất định để hướng dẫn con vào nền nếp ngay từ nhỏ, tuy nhiên cách thức ứng dụng cần được thay đổi và thích hợp với từng độ tuổi của chúng. Một yếu tố quan trọng khác trong việc rèn luyện kỷ luật cho con là giải thích cho chúng hiểu rơ rằng bạn có trách nhiệm phải làm như vậy. Theo kết quả một số nghiên cứu cho biết:

Dưới 2 tuổi

Bé rất táy máy muốn nắm lấy những vật dụng gần ḿnh. Trường hợp bé đă cầm được những thứ có thể gây nguy hại, th́ nên b́nh tĩnh nói “Không được” và bế bé ra chỗ khác và thay thế bằng vật dụng khác hợp lư. Không nên đánh, tát trẻ v́ chúng không thể hiểu được mối liên hệ giữa hành động của chúng và sự trừng phạt về thể xác. Điều duy nhất chúng cảm nhận được là cảm giác đau khi bị đánh.

Từ 3 đến 5 tuổi

Bé đă đủ lớn để hiểu mối liên hệ giữa một hành động và hậu quả nó đem lại, v́ vậy bạn có thể bắt đầu nói cho con biết các phép tắc trong gia đ́nh. Nói để chúng hiểu làm như thế nào là đúng chứ không chỉ nói việc đó là sai rồi. Như cháu dùng bút ch́ vẽ lên tường. Hăy giải thích cho cháu biết tại sao không được phép làm và điều ǵ sẽ xảy ra nếu bé lặp lại hành động trên. Sau đó, khi bức tường đă được sơn sửa lại, hăy nhắc cho cháu nhớ bút ch́ chỉ được vẽ trên giấy, không được vẽ trên tường. Và bên cạnh việc răn dạy hành động nào sẽ bị phạt, bạn cũng đừng quên khen ngợi những hành động tốt của con. Đừng đánh giá thấp những tác động tích cực của việc khen ngợi.

Từ 6 đến 8 tuổi

Những h́nh thức phạt như bắt ngồi yên suy nghĩ và chấp nhận kỷ luật vẫn c̣n phát huy tác dụng ở nhóm tuổi này. Điều quan trọng là trẻ làm không đúng th́ phải nhận h́nh thức kỷ luật như đă giao hẹn trước. Trẻ cần phải tin rằng bạn nói được và sẽ làm được. Đừng đưa ra những biện pháp trừng phạt khi bạn đang bực tức bởi nó sẽ làm giảm tính nghiêm khắc trong h́nh phạt của bạn. Nhưng nếu những h́nh phạt quá nghiêm khắc th́ chỉ có tác dụng ngược lại.

Từ 9 đến 12 tuổi

Ở độ tuổi này con cái đă trưởng thành và đ̣i hỏi nhiều quyền tự do, tự trách nhiệm với bản thân. Tốt nhất là dạy cho chúng cách đối phó với những hậu quả do hành vi của bản thân chúng. Ví dụ nếu cháu đang học lớp 5 và vẫn không chịu làm bài tập trước giờ đi ngủ, bạn có nên bắt cháu phải thức để làm bài hoặc thậm chí là giúp chúng? Có thể là không nên bởi bạn sẽ bỏ lỡ một cơ hội dể dạy con bài học quan trọng về cuộc sống. Nếu không làm bài tập đầy đủ th́ chắc chắn bị điểm xấu. Cha mẹ bao giờ cũng muốn giúp con không phạm lỗi, nhưng về lâu dài bạn cũng nên để trẻ biết thế nào là thất bại. Trẻ sẽ nh́n ra rằng cách ứng xử không phù hợp sẽ nhận lấy hậu quả và có thể không mắc lại sai lầm này một lần nữa. Nếu con bạn không tự rút ra được kinh nghiệm cho ḿnh, bạn nên thiết lập một cách phạt riêng để giúp chúng tránh sai lầm trên.

Từ 13 tuổi trở lên

Độ tuổi này bạn đă xây dựng một nền tảng nhất định cho con về những quy tắc, luật lệ của ḿnh. Chúng đă nhận biết điều ǵ nên làm, điều ǵ đúng và không đúng, tuy nhiên ở lứa tuổi này bạn cũng đừng v́ thế mà lơ là. Phải có những quy định cho con trong việc học hành, vui chơi, bạn bè hay trong các mối quan hệ và giải thích tường tận. Chắc chắn sẽ có những phàn nàn, bực dọc của chúng về những luật lệ trên nhưng sau đó dần dần chúng sẽ cảm nhận sự quan tâm và kiểm soát của cha mẹ là điều cần thiết. Và qua đó, chúng cũng nhận hiểu dù cha mẹ có trao thêm quyền tự do và trách nhiệm cho con cái, cha mẹ vẫn cần luôn đặt cho chúng những giới hạn nhất định.

4. Kỷ Luật Được Ứng Dụng Ra Sao?

Nếu kỷ luật được áp dụng quá nghiêm khắc khiến con bị tổn thương cả thể xác lẫn tinh thần hay áp dụng quá lỏng lẻo để con tự do phóng túng th́ không đúng mục đích. Mục đích của việc áp dụng kỷ luật là để hướng dẫn, chỉ dạy, giúp cho con trẻ h́nh thành và phát triển nhân cách, biết điều hay lẽ phải, có hướng đi đúng cho cuộc đời. V́ thế, kỷ luật được ứng dụng:

Không phải là để chứng tỏ uy quyền

Trên thực tế, hầu hết các bậc cha mẹ đều có cảm nhận chung là bực tức, giận dữ và phản ứng thường là chửi mắng, xỉ vả và có thể đánh đập trước lỗi lầm của con trẻ. Theo một chuyên gia về giáo dục gia đ́nh cho biết mỗi ngày, một người chỉ có nghe 32 từ và câu tích cực nhưng lại đến 432 từ và câu tiêu cực. Chính điều nầy đă đem lại những hậu quả tâm lư không tốt, và không khuyến khích con trẻ phát triển. V́ vậy, cha mẹ cần phải học cách kiềm chế những cơn giận hay thậm chí đe dọa con trẻ sẽ gây ảnh hưởng xấu trong khi kỷ luật con. Hăy dành th́ giờ để lắng nghe những bất đồng, những lư lẽ hoặc ư kiến riêng của con cái rồi sau đó mới phân tích cho chúng hiểu cái ǵ đúng các ǵ sai.

Phải thực sự nghiêm minh công bằng

Các bậc cha mẹ cần phải nghiêm minh và công bằng khi áp dụng kỷ luật. Các quy tắc đều áp dụng cho tất cả con cái trong gia đ́nh. Không một ai được miễn trừ hay được giảm nhẹ để chúng hiểu rằng cha mẹ đối xử với các con rất công bằng. Trước khi kỷ luật, hăy cảnh cáo trước.  Nếu con vẫn vi phạm th́ có biện pháp mạnh mẽ như đă đề ra và báo trước cho con. Học tập từ lỗi lầm là một tiến tŕnh học hỏi, để đạt được điều nầy th́ việc trừng phạt phải tương xứng với sai phạm. Nếu con vâng lời th́ có khen thưởng đúng mức v́ kỷ luật việc “nói dối” th́ cũng phải khen thưởng việc “nói thật”.

Trừng phạt vào chính quyền lợi

Khi con trẻ hư mà trừng phạt trẻ về mặt thể chất th́ thường không hiệu quả v́ việc trừng phạt trẻ về mặt thể chất không dạy trẻ phân biệt đúng sai, không dám trái lời cha mẹ khi họ có mặt nhưng khi họ vắng mặt th́ chúng dễ có hành vi hư hơn. Ngoài ra, việc đánh đập trẻ thường làm suy giảm t́nh cảm giữa cha mẹ và con cái. H́nh phạt hiệu quả nhất là phạt vào ngay quyền lợi của con. Như quy định chỉ được xem tivi đến 7giờ tối, sau đó phải đi học bài, nếu chúng vi phạm sẽ không cho chúng xem tivi trong ṿng một tuần.

Khuyến khích, khen ngợi

Cha mẹ cần thiết phải phạt con khi chúng làm sai nhưng cũng biết khuyến khích, khen ngợi khi chúng làm một việc ǵ đó tốt đẹp. Con cái dù đă lớn khôn cũng rất thích được khen ngợi như được người khác công nhận những thành quả do chúng làm đựơc. Một sự giáo dục toàn là chỉ trích sẽ khiến cho con cái hiểu rằng cha mẹ luôn ghét bỏ chúng và luôn t́m ra những điểm không tốt của chúng mà thôi.

Hăy cư xử theo cách bạn muốn trẻ cư xử

Con trẻ sẽ học hỏi tinh thần kỷ luật từ cha mẹ và phân biệt đúng sai bằng cách nh́n cha mẹ chúng làm. Nếu cha mẹ nói dối, chúng cũng sẽ nói dối. Nếu cha mẹ sử dụng bạo lực trong gia đ́nh, trẻ cũng sẽ sử dụng bạo lực. Nếu phụ huynh không muốn con ḿnh làm những điều này, th́ bạn đừng làm gương cho con về những việc đó. Đó là bước đầu tiên. Bạn có thể nói “Hăy làm theo những ǵ ba nói chứ đừng làm theo những ǵ ba làm” nhưng khi bạn quay lưng đi, con bạn sẽ làm theo những ǵ bạn đă làm. Nếu bạn có những thói quen xấu như tính cẩu thả hay th́ giờ dây thun, th́ đừng mong con của bạn sẽ gọn gàng và đúng giờ. Hành động giá trị hơn lời nói. Bạn muốn con cái có hành vi hay thái độ như thế nào, tốt hơn hết là bạn hăy thực hiện những điều đó trong cuộc sống của ḿnh.

Thể hiện t́nh thương

Kỷ luật con cái bắt nguồn từ một động cơ tốt đẹp, đó là ḷng yêu thương và quan tâm đến chúng chứ không từ sự giận dữ hay hành hạ ngược đăi. V́ vậy khi con trẻ phạm lỗi, cha mẹ cần b́nh tĩnh làm chủ bản thân, lựa lời giải thích kỹ cho chúng hiểu, rút kinh nghiệm lần sau làm khác đi. Hăy luôn bày tỏ t́nh yêu thương, khoan dung, quan tâm giúp đỡ con cái phân biệt đúng, sai và biết cách để lần sau làm cho đúng. Nên dành thời gian cho con, lắng nghe để hiểu con cái ngày càng hơn chứ đừng vịn lư do v́ quá bận rộn công việc nên không có hoặc có rất ít th́ giờ gần gũi con hay không đủ kiên nhẫn để tṛ chuyện tâm t́nh với con. Khi con cái cảm nhận được t́nh thương chân thật của cha mẹ đối với ḿnh, chúng sẽ dễ dàng đón nhận sự dạy dỗ của cha mẹ mà không tỏ thái độ chống đối, cản trở hay cay đắng trước sự hướng dẫn của cha mẹ. Thực tế cho thấy những em có tính kỷ luật tốt là những em được lớn lên trong một gia đ́nh đầy yêu thương, được yêu thương và học cách yêu thương.

Thống nhất khi áp dụng kỷ luật

Sự mâu thuẫn trong thi hành kỷ luật là do một bên dễ dăi trong khi bên kia lại khắt khe, độc tài. Phần lớn trong gia đ́nh, người mẹ thường có khuynh hướng nuông chiều con c̣n người cha nghiêm khắc, nặng về kỷ luật. Dĩ nhiên không phải lúc nào cha mẹ cũng đồng thuận trong các phương cách kỷ luật nhưng không nên để cho con nh́n biết cha mẹ có mâu thuẫn. Hăy bàn luận kín đáo về việc xác định hành vi của con, đồng thuận là con sai trái, phạm lỗi như thế nào và thống nhất cách kỷ luật. Trường hợp không đồng ư với nhau, không nhắm vào cá nhân để chỉ trích như: “Ông quá độc tài, lúc nào cũng bắt cả nhà theo ư ông” hay “Bà chỉ lớn tiếng bênh vực con gây cho nó hư hỏng thêm” mà nhắm vào việc tŕnh bày quan điểm của ḿnh: “Tôi đă giải thích với con nhưng nó vẫn chơi games nhiều hơn số giờ qui định. Điều nầy không đúng, cần trừng phạt.” Cả cha lẫn mẹ làm việc như team-work để đạt mục tiêu chung là ủng hộ, khuyến khích nhau để giáo dục con cái nên người.

Tóm lại, gia đ́nh là một tế bào của xă hội và cũng là một yếu tố hết sức quan trọng trong việc h́nh thành và phát triển nhân cách của con cái, v́ vậy, nuôi dưỡng và giáo dục con cái sống trong kỷ luật là trách nhiệm của tất cả các bậc cha mẹ. Đó là những việc hết sức cần thiết và đem lại rất nhiều lợi ích không những cho con cái, cho gia đ́nh mà c̣n cả đến cho cộng đồng, xă hội nữa. Sau thảm họa kép kinh hoàng ngày 11/3/2011 tại Nhật Bản vừa qua, nhiều người trên thế giới đă phải xúc động khi chứng kiến em bé 9 tuổi người Nhật, co ro đứng xếp hàng gần cuối để lănh lương thực. Anh cảnh sát người Nhật gốc Việt đến khoác chiếc áo ấm và đưa phần thực phẩm khô của anh cho em. Em ṿng tay cúi đầu cám ơn rồi đến quầy phát thực phẩm đặt phần thức ăn vừa nhận được lên quầy. Anh cảnh sát ngạc nhiên hỏi th́ em trả lời: "V́ c̣n có nhiều người chắc đói hơn con. Bỏ vào đó để các cô chú phát chung cho công bằng chú ạ.” Hành động của em nhỏ nầy, không thể có được ngày một ngày hai mà phải là cả một quá tŕnh giáo dục lâu dài để trở thành văn hóa ứng xử trong cộng đồng.

Mong rằng những điều góp nhặt trên đây là một dịp tiện giúp cho các bậc cha mẹ nhớ lại hay đă thực hiện c̣n thiếu sót trong việc giáo dục con sống trong kỷ luật. C̣n nếu phụ huynh nào đă thực hiện tốt th́ xin chia sẻ lại những kinh nghiệm đầy quư báu đó để cộng đồng người Việt hải ngoại ngày càng có thêm những người con ngoan hiền, có ích cho gia đ́nh, cộng đồng và xă hội. Và đó cũng là hạn chế số lượng con trẻ hư hỏng dưới nhiều h́nh thức như sống vô kỷ luật, bỏ nhà đi hoang, phạm tội h́nh sự v́ các em sinh ra và lớn lên trong điều kiện thiếu sự quan tâm cùng phương pháp giáo dục của cha mẹ không phù hợp với tâm lư, t́nh cảm, nhận thức trong từng lứa tuổi của con.