Luật Mã Lai có khoản quất roi người phạm tội. Một số nhân viên cảnh sát Mã Lai ban ngày là cảnh sát nhưng khi xong việc thì trở thành thổ phỉ. Nhiều công nhân Việt đã bị chính cảnh sát chặn đường và trấn lột--tiền mặt và điện thoại di động được chiếu cố thường xuyên nhất. Do đó một số công nhân hễ thấy cảnh sát đến thì tự động giao nộp hai thứ ấy để được yên thân.

Có lần gặp bão nhiều ngày, toán thanh niên lén trú ngụ tại một công trình xây cất bỏ dở. Họ ở đó mấy ngày, thiếu ăn nhưng đành chịu. Cơn bão qua đi thì họ lại lên đường. Cứ vậy mà cuối cùng họ lần mò về được thủ đô Mã Lai. Nơi đây họ được một nhóm Tin Lành người Việt sắp xếp chỗ trú ẩn ở vùng ngoại ô.

Tôi đến thăm họ ở nơi đây, cách thủ đô Kuala Lumpur một tiếng lái xe. Họ thổ lộ với tôi là đang tìm đường bộ về Việt Nam, băng qua Cambốt. Vì mọi giấy tờ tuỳ thân đã bị công ty môi giới tịch thu, họ không thể ra phi trường. Chỉ cần trườn mặt ra khỏi nhà là bị cảnh sát bắt ngay.

Một số thành phần môi giới ở Mã Lai có liên quan đến tổ chức tội phạm, giống như mafia. Họ móc ngoặc với cảnh sát, hải quan nên tha hồ tác oai tác quái. Đặc biệt là một trong những người môi giới hàng đầu ở Mã Lai lại là một người Mỹ gốc Việt, Steven Dũng Nguyễn. Cụt một ngón tay, anh này trước đây làm thông dịch viên cho Cao Uỷ Tị Nạn ở Mã Lai và chuyên móc ngoặc hối lộ tham nhũng. Những thuyền nhân nào muốn thoát qua phỏng vấn thanh lọc thì phải trả cho anh ta nhiều ngàn Mỹ kim. Năm 1995 Uỷ Ban Cứu Người Vượt Biển phát hành bản điều tra về tình hình tham nhũng trong tiến trình thanh lọc ở Mã Lai, có nêu đích danh anh ta.  Bị Cao Uỷ Tị Nạn Liên Hiệp Quốc sa thải, anh ta ở lại Mã Lai và lấy vợ người Mã. Từ ngày có chương trình đưa công nhân sang Mã Lai anh ta lập văn phòng môi giới ở Kuala Lumpur để buôn bán đồng bào.

Không những buôn bán mà anh ta còn lường gạt giấy tờ và đẩy nhiều công nhân vào cảnh dở sống dở chết. Văn phòng của anh ta nhận làm cả dịch vụ gia hạn chiếu khán làm việc cho các công nhân mà anh ta đưa sang. Anh ta lấy tiền và cấp giấy tờ ma cho công nhân. Không hay biết, nhiều công nhân đã bị bắt oan về tội ở lậu, làm lậu. Trong nhóm thanh niên tôi gặp cũng có những người là nạn nhân. Cảnh sát đã kiểm tra văn phòng của anh Steven và khám phá hàng ngàn hồ sơ công nhân Việt do anh ta đưa sang Mã Lai. Trong khi chờ ngày ra toà thì anh ta về ở luôn tại Việt Nam. Tôi đã báo cho Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ về con người thủ đoạn và bất nhân này, với đề nghị dẫn độ về Hoa Kỳ.

Số phận của các công nhân Việt ở Mã Lai còn tuỳ thuộc vào chủ nhân. Có những chủ nhân với dã tâm bóc lột, quịt tiền lương, hà hiếp công nhân, nhưng cũng có một ít chủ nhân thật có lòng. Trong chuyến công tác ở Mã Lai mới đây tôi gặp một đốc công người Mã Lai tại toà án. Cả hai vợ chồng hết sức lo toan cho hai công nhân Việt phạm tội đánh chết một người Bangladesh để tự vệ. Ông ta tâm sự với tôi là ông xem họ như con và đã chạy vạy nhờ anh bạn luật sư ngưòi Mã Lai của tôi giúp đỡ. Hoặc là người quản trị của hãng Sanyo tại đảo Penang đã hết lòng nâng đỡ các công nhân Việt, sắp xếp họ vào những công việc với thù lao cao và nhiều giờ làm. Nhưng số người biết điều và có lòng như vậy rất ít.

Phần lớn chủ nhân bóc lột công nhân Việt tận xương tuỷ vì biết hoàn cảnh bức bí của họ: bỏ sở thì bị cảnh sát bắt, về nước thì mắc khoản nợ khổng lồ. Có chủ trả lương rẻ mạt, có chủ quịt luôn tiền thù lao. Nếu công nhân lên tiếng thì họ sa thải và bàn giao cho cảnh sát để trục xuất trong vòng 24 tiếng. Khi về Việt Nam rồi thì làm sao mà đòi nợ chủ? Có những công nhân trở về Việt Nam chỉ có bộ đồ trên người, cùng với một khoản nợ lớn chào đón ở Việt Nam.

“Chúng em miễn sao về được Việt Nam rồi tính sauâ€�, mấy thanh niên đang tìm đường vượt biên tâm sự. Nghĩ đến mà thấy đau lòng. Ngày xưa hàng triệu người vượt biên tìm tự do. Nay lại có người phải vượt biên để về lại đất nước.

Toà đại sứ Việt Nam ở Mã Lai chẳng giúp gì cho họ. Trong khi đó các đợt công nhân vẫn được các công ty môi giới Việt và Mã hơp tác đưa lũ lượt sang Mã Lai. Ngày hôm nay số công nhân Việt ở Mã Lai tăng lên trên một trăm ngàn, so với chỉ 80 ngàn cách đây hai năm.

Điều đáng ngạc nhiên là nhân viên Toà Đại Sứ Hoa Kỳ đặc trách theo dõi tệ nạn buôn người lúc ấy chẳng biết gì về tình cảnh của công nhân Việt Nam. Về lại Hoa Kỳ tôi tường trình trực tiếp với hai văn phòng đặc trách vấn đề buôn người ở Bộ Ngoại Giao cũng như một số giới chức tại Quốc Hội. Năm 2007, bản phúc trình thường niên của BNG phân loại Mã Lai vào hạng 3, nghĩa là tồi tệ nhất. Trong khi đó Đài Loan được nâng lên hạng 2. Năm trước đó cả hai quốc gia này đồng hạng trong “Danh Sách Theo Dõiâ€� (Watch List), nghĩa là đội sổ hạng 2, mấp mé hạng 3.