Chỉ Xảy Ra Cho Người "Ít Học"?
Thiên Trang Nguyễn Phan
Chương tŕnh CADV
Tháng 10 là tháng nhận thức về Bạo Hành Trong Gia Đ́nh.
Sinh ra và lớn lên ở Việt Nam, tôi đă rất nhiều lần chứng kiến cảnh “lục đục” của gia đ́nh hàng xóm. Chuyện chồng uống rượu say, về nhà đánh vợ doạ con xảy ra như cơm bữa. Tôi nhớ rất rơ những buổi chiều chạng vạng ấy, cái không khí chờ đợi, sự im lặng căng thẳng trước khi băo nổi: người vợ đang tṛ chuyện với hàng xóm lo tất tả chạy về nhà, càng tỏ ra bận rộn với công việc nấu nướng quét dọn càng tốt; mấy đứa con đang la ó đùa giỡn ngoài đường bị mẹ gọi vào nhà, con gái ngồi xuống giúp mẹ rửa rau, con trai ra giếng tắm, hay lẻn ra sau hè. Muốn đóng cổng lắm, để tiếng ồn giảm bớt, xấu hổ giảm bớt, nhưng “ổng” về tới nhà mà thấy cổng đóng th́ càng thêm rắc rối!
Tôi nhớ rất rơ ánh mắt hoảng sợ của những đứa con khi chúng chạy qua nhà hàng xóm, theo lời dặn của mẹ, chờ đến khi yên lặng rồi hăy về. Ngày nay, khi làm việc với nạn nhân bạo hành trong gia đ́nh, tôi luôn tự nhắc nhở ḿnh phải cùng họ bàn về “kế hoạch an toàn”, nhưng đôi khi tôi quên đi rằng kế hoạch an toàn không phải là một danh sách “những điều cần và nên làm” máy móc, mà được kết đọng từ suy nghĩ, tâm huyết của những người trong cùng hoàn cảnh với những cô hàng xóm năm xưa của tôi. Nó là kinh nghiệm rút ra từ những tháng năm sống trong lo sợ, bất an, không hiểu ḿnh đă làm nên lỗi lầm ǵ, khi nào lại “xảy ra chuyện”, và bất lực v́ không có con đường thoát.
Ngày ấy, không ai dùng đến chữ “bạo hành trong gia đ́nh” để diễn tả những bi kịch gia đ́nh này. Chỉ vài năm trở lại đây, khi lướt qua báo chí và truyền thông ở Việt Nam, tôi đọc thấy rất nhiều những trường hợp phụ nữ bị chồng đánh đập dă man, dẫn đến thương tích nặng nề, thậm chí tử vong. Bạo hành trong gia đ́nh đă trở thành một khái niệm khá quen thuộc, ít nhất trong phương tiện truyền thông đại chúng, và bắt đầu được định nghĩa, phân tích, và thống kê. Bạo hành trong gia đ́nh nay được mô tả là diễn ra dưới nhiều h́nh thức, bao gồm bạo hành về thể xác; khủng bố về tinh thần; nhục mạ, mắng chửi; kiểm soát kinh tế nhằm tạo lệ thuộc về mặt tài chính; lạm dụng t́nh dục; kiểm soát từ việc làm đến giao thiệp, thăm hỏi bạn bè, gia đ́nh, họ hàng, v.v. Tuy vậy, rất nhiều người – và éo le thay, ngay cả các chuyên viên tâm lư - vẫn cho rằng hầu hết những trường hợp bị bạo lực về thể xác thường xảy ra ở nông thôn, hoặc những người tŕnh độ thấp, công ăn việc làm không ổn định, kinh tế khó khăn. Báo chí th́ lại liên tục đưa ra những trường hợp phụ nữ bị bạo hành nặng nề về thể xác. Phần lớn những trường hợp này đều xảy ra khi người chồng uống rượu quá say, gây ra án mạng.
Những ví dụ này dẫn đến những hiểu lầm nghiêm trọng: chỉ có phụ nữ tŕnh độ thấp hay kinh tế khó khăn mới bị bạo hành về thể xác. Nguyên nhân dẫn đến những t́nh trạng này là rượu. Cộng với rượu là nhiều tác nhân khác, như ghen tuông, cộc tính, thất nghiệp, v.v. Và cũng chính v́ phần lớn các trường hợp bạo hành trong gia đ́nh được báo chí kể đến là về thể xác, người đọc sẽ chỉ liên tưởng đến bạo hành thể xác mỗi khi nghĩ đến bạo hành trong gia đ́nh, và mỗi khi nghĩ đến nạn nhân, họ sẽ chỉ liên tưởng đến phụ nữ “ít học”, kinh tế khó khăn, không có công ăn việc làm ổn định.
Thiết nghĩ, những quan điểm sai lầm này không phải của riêng ai, mà là vấn đề của mỗi xă hội. Bởi, ngay ở Hoa Kỳ đây, đă bao nhiêu lần chúng ta nghe – và nghĩ -– rằng phần lớn nạn nhân của bạo hành trong gia đ́nh sống trong những khu vực “nguy hiểm”, nghèo khó; hẳn họ phải ít học, thiếu kiến thức để nhận biết bạo hành trong gia đ́nh nên mới kéo dài măi t́nh trạng này; c̣n những người có học, có hiểu biết, sẽ sớm t́m cách thoát khỏi hoàn cảnh của họ? Vào tháng 11 năm ngoái, khi báo chí trong vùng thủ đô Hoa Thịnh Đốn đưa tin một giáo viên dạy trường Virginia Run Elementary School tại Centreville bị giết bởi bạn trai, sáu năm sau khi người này dọn vào sống chung với nạn nhân trong nhà riêng của cô, nhiều bạn bè của tôi không khỏi ngạc nhiên nói với tôi rằng: “Tại sao một người phụ nữ có bằng cấp đại học, công ăn việc làm và nhà cửa như vậy lại có thể đến nông nỗi này?”. Hẳn đó cũng là suy nghĩ của không ít người hàng xóm, quen biết, ngay cả bạn bè và gia đ́nh của nạn nhân: rằng một người có học vấn như cô không thể nào bị bạo hành được, hoặc nếu có bị bạo hành đi nữa, th́ cũng “đủ thông minh” để t́m cách giải quyết! Chính suy nghĩ này dẫn đến việc nhiều nạn nhân “có học” che giấu hoàn cảnh của ḿnh, không dám thổ lộ, tâm sự cùng ai v́ sợ bị chê cười. Đây là một sức ép xă hội rất nặng nề, khiến cho nhiều nạn nhân tiếp tục chịu đựng trong câm lặng. Đến khi án mạng xảy ra th́ đă quá muộn. Có bao nhiêu trường hợp khác đă và đang kéo dài, dưới bao h́nh dạng khác nhau, sau cửa kín tường cao của những người phụ nữ “có học”?
Nói về cộng đồng người Việt chúng ta ở Hoa Kỳ: từ sau khi UBCNVB thành lập chương tŕnh Chống Bạo Hành Trong Gia Đ́nh đến nay, phần đông các nạn nhân được hỗ trợ là phụ nữ, đến Hoa Kỳ theo dạng bảo lănh hôn thê. Các chị sinh ra và lớn lên ở Việt Nam và, cũng như tôi, hẳn đă hơn một lần chứng kiến cảnh “vợ lấy phải chồng vũ phu”. Hẳn các chị từng nghĩ rằng những cảnh này xảy ra khi người chồng uống rượu quá say, không kiềm chế được ḿnh. Hẳn các chị từng tự nhủ: “Khi ḿnh lấy chồng, ḿnh sẽ lựa chọn rất cẩn thận, bởi ḿnh sẽ có kiến thức, có kinh nghiệm.” Và hẳn các chị từng tin tưởng rằng những cảnh như thế này sẽ không xảy đến với ḿnh, bởi ai cũng muốn tin tưởng vào môt tương lai không bạo lực, hoặc nếu có bạo lực đi nữa, th́ thứ bạo lực này cũng rất rơ ràng, dễ phân biệt, và dễ hiểu. Dễ hiểu để dễ thoát ra…
Thế rồi, sau khi trải qua bạo hành trong gia đ́nh, các chị đều tự trách ḿnh: “Tại sao ḿnh lại để chuyện đó xảy đến với ḿnh? Ḿnh đă làm ǵ sai, đă gây ra lỗi lầm ǵ?” Chúng tôi có thể động viên các chị: “Các chị không nên tự trách ḿnh. Các chị không bao giờ là người có lỗi. Bạo hành rất tinh vi, rất phức tạp. Nó là cả một quá tŕnh…” Nhưng liệu các chị có tin chúng tôi không, khi mà mọi ánh mắt nh́n của người thân hay lạ đều bày tỏ một suy nghĩ chung: “Làm sao mà không biết trước được? Chỉ cần một chút thông minh thôi cũng đủ biết, qua Mỹ theo dạng chồng bảo lănh, hay fiancé, là phải chịu rủi ro như vậy thôi!”
Một người đến tham dự hội thảo do văn pḥng UBCNVB chi nhánh Adelphi tổ chức, sau khi nghe chúng tôi giới thiệu về chương tŕnh Chống Bạo Hành Trong Gia Đ́nh, th́ b́nh luận: “Theo tôi nghĩ, bạo hành trong gia đ́nh chỉ xảy ra nhiều cho những người ít học, chứ những phụ nữ trí thức, có nghề nghiệp chắc rất ít khi bị bạo hành. Phụ nữ ở Việt Nam bây giờ học vấn càng ngày càng cao, có công ăn việc làm tốt, nên khi qua đây chồng cũng khó mà bạo hành được.” Tôi c̣n nhớ, lúc ấy chị Kim Dung, Trưởng Chi Nhánh UBCNVB tại Adelphi, nh́n tôi đầy ư nghĩa. Chị vốn nhiều năm “lăn lộn” với chương tŕnh, đă từng nghe nhiều, thấy nhiều, và hẳn đă từng phải giải thích nhiều lần cho cộng đồng rằng: “Bạo hành có thể xảy đến với bất kỳ ai!”
Lời nhận xét này cứ làm tôi băn khoăn măi. Nó làm tôi nhớ lại những ǵ tôi đă nghe, đă thấy ở cả Việt Nam lẫn Hoa Kỳ. Nó diễn đạt một quan niệm vẫn c̣n rất phổ biến trong xă hội, quan niệm của chính tôi ngày xưa. Chính v́ vậy, nó cũng đặt ra một thách thức không nhỏ: làm thế nào để cộng đồng nhận thức được rằng bạo hành trong gia đ́nh không chỉ xảy ra cho người “ít học”, không chỉ bởi v́ bạo hành có rất nhiều h́nh thức, kẻ bạo hành nhiều thủ đoạn, và “người trí thức sẽ có những phương pháp bạo hành tinh vi của trí thức”, mà bởi v́ bạo hành trong gia đ́nh không phải là hậu quả của thiếu học thức, đời sống kinh tế khó khăn, rượu chè be bét, hay những bất hoà trong gia đ́nh?
Đánh đập, mắng chửi, cô lập, và cưỡng ép t́nh dục chỉ là những biểu hiện chứ chưa đủ để định nghĩa bạo hành trong gia đ́nh hay miêu tả đúng bản chất của nó. Bạo hành trong gia đ́nh là một sự áp bức. Giống như bao sự áp bức khác, bạo hành trong gia đ́nh diễn ra dưới nhiều h́nh thức khác nhau, nhưng có cùng một mục đích: thiết lập quyền lực và gia tăng sự chế ngự của một người đối với người khác, dựa trên một số quan niệm và tín ngưỡng nhất định về quyền hành, cấp bậc, và tính cách b́nh đẳng (hay bất b́nh đẳng) trong quan hệ gia đ́nh. Bạo hành trong gia đ́nh không bao giờ là một tai nạn hay một rủi ro nhất thời. Bạo hành trong gia đ́nh là một quá tŕnh biến chuyển dai dẳng, và nguyên nhân của bạo hành trong gia đ́nh xét tận gốc rễ là tầng tầng lớp lớp những truyền thống và tiêu chuẩn đạo đức của một xă hội, đă được cá nhân hấp thu và biến chuyển. Người chồng có thể tự cho phép ḿnh đánh đấm, mắng chửi, cô lập hay cưỡng ép t́nh dục vợ ḿnh, không phải v́ anh uống quá say, giận quá mất khôn, quá ghen tuông, hay quá thèm khát t́nh dục mà không kiềm chế được ḿnh. Anh ta có thể cho phép ḿnh làm những điều đó bởi v́ anh tin rằng anh có quyền được uống say, giận, ghen, và quan hệ t́nh dục với vợ ḿnh vào bất cứ lúc nào, v́ anh là chồng, anh là một người đàn ông. Bất cứ ai, ít học hay có học, đều có thể tin rằng ḿnh có quyền như vây.
Lư do tại sao nhiều phụ nữ bị bạo hành vẫn cắn răng chịu đựng th́ đă được phân tích nhiều, và văn hoá luôn đóng một vai tṛ quan trọng. Người phụ nữ Việt Nam vốn tính cam chịu, bởi văn hoá Việt Nam vốn đề cao “một điều nhịn chín điều lành”, trong khi đa số đàn ông Việt Nam tính t́nh gia trưởng, độc đoán, muốn vợ luôn phải nghe lời ḿnh. Chẳng phải ông bà ta ngày xưa từng dạy: “Chồng giận th́ vợ làm lành/Miệng cười hớn hở rằng anh giận ǵ?” Người Việt Nam lại chú trọng nhiều đến thể diện, danh giá, nên muốn dấu chuyện gia đ́nh, tránh “vạch áo cho người xem lưng”. Đa số phụ nữ Việt Nam luôn có tính hy sinh, chịu khó cho gia đ́nh, và thường có tâm lư nhịn nhục để khỏi làm mất mặt cha mẹ.
Tuy vậy, xét văn hoá Việt Nam để hiểu thái độ của người Việt Nam đối với bạo hành trong gia đ́nh là cần thiết nhưng chưa đủ. Có phụ nữ Việt Nam không cam chịu, và cũng có nam giới Việt Nam không gia trưởng. Bạo hành trong gia đ́nh là một sự lựa chọn hoàn toàn tự chủ của một cá nhân, bất kể tŕnh độ học vấn hay giàu nghèo. Cá nhân đó tin rằng ḿnh có quyền quyết định cuộc sống của người bạn đời, con cái, người yêu, hay cả những người thân khác.
Muốn biết thêm chi tiết về chương tŕnh Chống Bạo Hành Trong Gia Đ́nh, xin liên lạc với chúng tôi ở đường dây miễn phí: 1-866-883-9556 hoặc Virginia: 703-538-2190; Maryland: 301-439-0505.
Chương tŕnh Chống Bạo Hành Trong Gia Đ́nh của UBCNVB được sự tài trợ bởi Fairfax County Consolidated Funding Pool (2007); U.S Department of Justice, Office on Violence Against Women, Legal Assistance for Victim Grant Program (2006 WX- AX- 0036).
[Nguyệt San Mạch Sống thuộc hệ thống truyền thông của Uỷ Ban Cứu Người Vượt Biển: http://www.machsong.org.]
Mạch Sống Online
